- وب سایت رسمی: IAEA
بحران‌های سیاسی - منطقه‌ای و بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم و تداوم تلاش برای خلع سلاح هسته‌ای و متوقف کردن مسابقه تسلیحاتی، موجب شد کنفرانسی مرکب از ۸۲کشور در سازمان ملل تشکیل و اساسنامه آژانس تصویب شود که در نهایت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۲۹ ژوئن ۱۹۵۶ رسماً اعلام موجودیت کرد.
در ۱۴ نوامبر همان سال مجمع عمومی سازمان‌ملل موافقتنامه‌ای در مورد روابط و همکاری آژانس با کشورها به امضاء رساند و از آن پس بود که آژانس به عنوان یک سازمان بین‌المللی مستقل مسئولیت هدایت استفاده از انرژی اتمی را در رفاه بیشتر به عهده گرفت.
اهداف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر اساس اساسنامه آن:
- ارتقاء کاربردهای صلح جویانه انرژی هسته‌ای و عدم بکارگیری آن برای اهداف نظامی
- اتخاذ هرگونه تدبیری جهت ارتقاء تحقیقات، توسعه و کاربرد عملی انرژی هسته ای برای مقاصد صلح جویانه
- تهیه مواد، خدمات، تجهیزات، تأسیسات برای تحقیقات و توسعه و کاربرد عملی انرژی اتمی با توجه به نیازهای مناطق در حال توسعه جهان
- ارتقاء مبادله اطلاعات علمی و فنی
- تأسیس و اعمال پادمان برای تضمین این موضوع که کمک‌های هسته‌ای یا حمایت‌های آژانس در مقاصد نظامی بکارگرفته نشود
- تأسیس یا تصویب استانداردهای ایمنی هسته‌ای
آژانس بین المللی انرژی اتمی از ۳ بخش مهم و عمده؛ کنفرانس عمومی، شورای حکام و دبیرخانه تشکیل شده است.
کنفرانس عمومی بالاترین رکن و مجمع تصمیم گیرنده آژانس می‌باشد که سالی یک بار تشکیل جلسه داده و مقر آن در وین می‌باشد. این رکن متشکل از نمایندگان کلیه دولت‌های عضو با یک حق رأی می‌باشد و تصمیمات آن با اکثریت آراء اتخاذ می‌شود.
از مهمترین وظایف کنفرانس انتخاب اعضای شورای حکام، گزارش نحوه فعالیت‌های آژانس به سازمان ملل و انتخاب دبیرکل آژانس برای مدت ۴ سال می‌باشد.
شورای حکام از دو گروه انتصابی و انتخابی تشکیل شده‌است. اعضای انتصابی (اعضای دائم) طبق اساسنامه شامل ۱۰ عضو از بین پیشرفته‌ترین دولت‌های عضو سازمان از حیث تکنولوژی هسته‌ای در هر منطقه می‌باشد که توسط کنفرانس عمومی تعیین می‌گردند. اعضای (انتخابی) غیر دائم ۱۵ عضو هستند که آنها نیز توسط کنفرانس عمومی انتخاب می‌شوند.
در سال ۱۹۸۴ تعداد کشورهای شورای حکام به ۳۵ کشور افزایش یافت. مدت دوره‌های عضویت در شورای حکام ۲ سال است. وجه تسمیه این شورا به حکام آن است که به این شورا اختیار حاکمیت و صدور حکم درباره فعالیت‌های هسته‌ای داده شده است.
دبیرخانه آژانس از تعدادی کارمند و یک دبیرکل در رأس آن تشکیل شده که برای یک دوره ۴ ساله به پیشنهاد شورای حکام و تأیید کنفرانس عمومی انتخاب می‌شود. دبیرکل دبیرخانه مسئولیت اداره امور جاری آژانس را برعهده دارد.
عضویت ایران در آژانس:
ایران از همان ابتدای تأسیس سازمان در سال ۱۹۵۶ (۱۳۳۵) به عضویت آن درآمده است. ایران پس از انقلاب اسلامی دارای نمایندگی دائم شد که این دفتر در سفارت جمهوری اسلامی ایران در وین می‌باشد.
دولت ایران پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را در سال ۱۹۷۰ (۱۳۴۹) نیز موافقتنامه دو جانبه با آژانس امضاء کرد.
آژانس تا سال ۱۹۹۰ (۱۳۶۹)، بازرسی‌های معمولی خود را از ایران، سالی یک بار انجام می‌داد، ولی از این تاریخ به بعد بازرسی‌های معمولی به دوبار و سپس به چهار بار در سال افزایش یافت.
علاوه بر این بازرسی‌ها، به علت تبلیغات وسیع و منفی دولت آمریکا علیه فعالیت‌های صلح‌جویانه هسته‌ای ایران، مبنی بر ادعای تلاش ایران جهت دستیابی به سلاح هسته‌ای، دولت ایران از آژانس درخواست کرد که از تاسیسات ایران بازدید به عمل آورد.
آژانس نیز متعاقب این درخواست در سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ ۲ بار از تاسیسات ایران بازرسی کرد و صلح جویانه بودن فعالیت های هسته‌ای ایران را مورد تایید قرار داد.
سازمان انرژی اتمی ایران:
تشکیل این سازمان در ایران به سال ۱۳۳۵ برمی‌گردد که طی آن مجلس شورای ملی ایجاد مرکز اتمی دانشگاه تهران را تصویب کرد. سال بعد کلنگ احداث این مرکز در زمینی به مساحت ۲۸ هکتار در شمال تهران زده شد.
۶ سال بعد اولین راکتور ۵ مگاواتی آموزشی و تحقیقاتی آماده به کار شد و باز ۶ سال بعد یعنی در اسفند ۱۳۵۲ مقدمات تشکیل سازمان انرژی اتمی ایران رسما آغاز شد و در نهایت در فروردین ماه سال ۱۳۵۳ سازمان انرژی اتمی ایران شروع به کار کرد و بلافاصله قرارداد ساخت ۴ واحد نیروگاه هسته‌ای با شرکت‌های آلمانی و فرانسوی را منعقد کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شرایط جدیدی در ایران و در سازمان انرژی اتمی ایران بوجود آمد و سازمان را که برای ساخت و تکمیل ۴ راکتور فوق الذکر در بوشهر و دارخوین تعهدات سنگینی را عهده‌دار شده بود به تجدید نظر واداشت.
محور اصلی فعالیت جدید سازمان، علاوه بر خدمات کاربردی و توسعه علوم و فنون هسته‌ای، تکامل چرخه سوخت و انجام غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور و همچنین اجرای پروژه‌های نیروگاه‌های هسته‌ای در کشور می‌باشد.
